Rozwój Śląskiego Ewangelickiego Domu Sióstr – zdobywanie doświadczenia i powszechnego szacunku

Jasno i precyzyjnie zostały ustalone warunki, jakim musiała sprostać przyszła diakonisa, a także korzyści, na jakie mogła liczyć. Do Domu Sióstr mogły zostać przyjęte panny i kobiety stanu wolnego między 20 a 35 rokiem życia, które znały niemiecki w mowie i piśmie, a także jeden z języków słowiańskich (najlepiej polski lub czeski). Nie mogły być wcześniej karane i musiały posiadać wykształcenie szkolne. Powinny być dobrego zdrowia i mieć powołanie do zawodu pielęgniarskiego. O przyjęciu decydował Zarząd szpitala w porozumieniu z przełożoną. Kandydatka, jeżeli została przyjęta, pracowała najpierw w Domu Sióstr na próbę przez sześć tygodni. W tym czasie mogła się przekonać czy ma powołanie do zawodu pielęgniarki, a z drugiej strony zakład mógł stwierdzić czy kandydatka się do tego nadaje. Po sześciu tygodniach siostra na próbę zostawała siostrą-uczennicą i miała prawo do kieszonkowego w wysokości 10 koron oraz służbowego ubrania.

Wykształcenie kandydatki trwało od 1 roku do 2 lat. Gdy była już na tyle wyszkolona, że można jej było powierzyć samodzielną opiekę nad chorymi, wtedy uzyskiwała status wykwalifikowanej pielęgniarki. Miało to miejsce podczas nabożeństwa w kaplicy Domu Sióstr w obecności przełożonej i tych diakonis, które nie miały akurat dyżuru. Siostra zostawała wtedy zaprzysiężona i wręczano jej symboliczny znak diakonis – broszkę z czerwonym krzyżem. Przysięgała, że z całej siły i z dobrą wolą będzie służyć ludziom bez różnicy religii i narodowości, będzie traktować wszystkich równo, tak bogatych jak i biednych, będzie służyć nocą i dniem, w czasach wojny i pokoju. Zobowiązywała się także wykonywać polecenia przełożonych z wiernym posłuszeństwem i baczyć na dobro szpitala, w którym będzie pracować. Ponadto miała prowadzić wzorowe pobożne i moralne życie chrześcijańskie, jak przystoi osobie wykonującej ważny zawód pielęgniarki i będzie się starać być zawsze wierna bogu i ludziom.

Z drugiej strony siostry miały prawo do pensji, urlopu i zaopatrzenia na starość. Na ich uposażenie składało się mieszkanie i wyżywienie, pomoc lekarska i lekarstwa, ubranie służbowe, kieszonkowe w wysokości 40 koron i pokrycie kosztów corocznej podróży wypoczynkowej do wysokości 40 koron. Po swojej wyczerpującej pracy siostry miały prawo do urlopu od 3 do 4 tygodni rocznie. W celu opieki nad członkami rodziny mogły otrzymać dłuższy urlop, który jednak nie mógł przekroczyć 3 miesięcy (wtedy kieszonkowe dostawały tylko przez 4 tygodnie). Po dziesięciu latach wiernej służby siostra nabywała prawa do tego, że w razie niesprawności z powodu wieku, czy choroby będzie do końca życia utrzymywana przez zakład.

Więcej

Jeżeli siostra wystąpiła dobrowolnie ze służby albo została karnie wydalona wtedy traciła wszystkie swoje prawa. Rozwiązanie stosunku z domem sióstr dla obu stron wymagało trzymiesięcznego wypowiedzenia. Jeżeli siostra przed upływem piątego roku służby dobrowolnie wystąpiła lub ze względu na swe zachowanie została wydalona wtedy musiała jako zadośćuczynienie za naukę zapłacić sumę 200 koron.

Szkolenie medyczne diakonis prowadził dyrektor szpitala Hermann Hinterstoisser. Trwało ono cały rok i było wzorowane na kształceniu pielęgniarek w założonym przez prof. Billrotha Rudolfinerhaus w Döbling pod Wiedniem. Nad rozwojem religijnym diakonis zaś czuwał ks. dr Theodor Haase lub jego zastępcy.

Pielęgniarki ze Śląskiego Ewangelickiego Domu Sióstr pracowały w Powszechnym Szpitalu Zboru Ewangelickiego Cieszyńskiego oraz w bielskim Szpitalu Cesarza Franciszka Józefa, a także w innych miastach: stacji pielęgniarskiej w Ołomuńcu, w sanatorium Dr. Schneidera w Pradze, jak również w opiece domowej na miejscu.

Powszechny Szpital Zboru Ewangelickiego Cieszyńskiego był dużą lecznicą. Trudności z jej utrzymaniem ks. Haase pokonywał uzyskując kolejne dotacje od Śląskiego Sejmu Krajowego i prywatnych darczyńców. Jednak na dłużą metę nie było to możliwe i dlatego cieszyński zbór podjął decyzję o przekazaniu placówki na własność państwa. Miała ona mieć „po wsze czasy” charakter ponad wyznaniowy, opiekę zaś nad chorymi powierzono diakonisom ze Śląskiego Ewangelickiego Domu Sióstr, a „jeśli ten miałby kiedyś przestać istnieć, przez siostry z innych ewangelickich domów sióstr (diakonis)” – jak stanowiła umowa między cieszyńską parafią ewangelicką i rządem krajowym. Ich obecność i służba były zatem jednym z warunków przekazania szpitala. Decyzja o upaństwowieniu placówki nie wszystkim się w Cieszynie podobała. Na przykład, ks. Jan Pindór tak ją komentował: „Na razie z jego charakteru ewangelickiego tyle pozostało, że pozostawiono w nim ewangelickie pielęgniarki” (Pamiętnik, s. 90).

Po upaństwowieniu cieszyńskiej lecznicy, zwanej później Krajowym Szpitalem Śląskim, ewangelickie pielęgniarki nadal tam pracowały, ale siedziba Domu Sióstr została w 1903 roku przeniesiona przez ks. Haasego do Bielska. Obowiązki jego kierownika przejął ks. Arthur Schmidt i pełnił je aż do śmierci w 1923 r. Tamtejszy zbór przekazał na ten cel osobny budynek, a wkrótce rozpoczęto budowę nowoczesnego zakładu według projektu architekta Carla Schultza, którą ukończono w 1905 roku. Gmach Domu Sióstr stanowił część tzw. bielskiego Syjonu, czyli ewangelickiej enklawy na Górnym Przedmieściu, gdzie znajdował się kościół Zbawiciela, plebania, imponujące budynki ewangelickich zakładów edukacyjnych, inne zabudowania i cmentarz. W kolejnych latach wybudowano tam jeszcze sierociniec w pobliżu Domu Sióstr, a w pobliskiej wsi Wapienicy – dom wypoczynkowy dla diakonis. Był też plan zbudowania stacji pielęgniarskiej w sąsiedztwie Domu Sióstr, nawet zakupiono na ten cel działkę, ale burmistrz Bielska był zdania, że stanowiłaby konkurencję dla szpitala i do budowy nie doszło. Z kolei wcześniej w Cieszynie powstał spory budynek należący do diakonatu mieszczący alumnat dla dziewcząt, czyli internat dla ewangelickich uczennic cieszyńskich szkół oraz sierociniec.

Wspomnienia przełożonej
Anny Freyhub
(2. część)

Jak tylko pomyślę o tej małej pierwszej sali operacyjnej, w której wszystko było robione, przypadki septyczne i aseptyczne! Często drżałyśmy, gdy operowano ropne zakażenia, a wtedy były to częste przypadki. Wszystko musiało być wcześniej umyte, inne mydło, różne szczotki, różne miski do mycia. A jak jest dzisiaj? Ale muszę powiedzieć, że mieliśmy dobre wyniki, często lepsze wyleczenia niż te, które widziałam w innym czasie, po wojnie światowej 1914-1918 z innymi lekarzami.

Pamiętam, że w salach chorych i pokojach używaliśmy do oświetlenia otwartych płomieni gazowych, które od spodu były zasłaniane matowym szklanym kloszem. Tylko na sali operacyjnej, która znajdowała się w pierwszym pawilonie dla chorych, były lampy gazowe z koszulką Auera, która kosztowała wówczas 1 florena, a była niezbyt trwała i każdy przeciąg ją zdmuchiwał.

Więcej

O jednym muszę jeszcze powiedzieć, o braku łazienek. W pawilonie I były tylko dwie łazienki. Jedna na stacji dla kobiet i jedna na stacji dla mężczyzn na parterze, to była chirurgia. Na pierwszym piętrze znajdowały się przypadki internistyczne i tam były dwie pralnie z uchylnymi miednicami do prania, strasznie niepraktycznymi. Wszyscy nowi pacjenci byli umieszczani na parterze, ale kiedy na pierwszym piętrze zalecano komuś kąpiel, wówczas trzeba było wnosić wannę na górę, podobnie jak ciepłą wodę, a po kąpieli wanna musiała zostać opróżniona. Czy ktoś może sobie dzisiaj to wyobrazić? Obie te pralnie stały się później dwiema łazienkami. Staliśmy się bardziej praktyczni, bo to, co niepraktyczne, powoduje dużo więcej pracy.

Przypominam sobie teraz nasze pierwsze święta Bożego Narodzenia, które wywarły na nas wszystkich głębokie wrażenie. Po raz pierwszy bowiem przeżywałyśmy takie święto w szpitalu. Boże Narodzenie! Najpiękniejszy czas, nie tylko dla dzieci, dla wszystkich chrześcijan. Narodzenie Zbawiciela, który przyszedł na ten świat, aby zbawić nas, grzeszników. Chcieliśmy przeżywać to święto, a także przekazać prezenty dzieciom, biednym chorym i podarować trochę uwagi wszystkim, którzy tam byli, ale nie mieliśmy pieniędzy. – Zrobiłyśmy to na wzór superintendenta. Siostra Metzner zdecydowała się – za zgodą naszej pierwszej siostry przełożonej Marthy Fromme – przeprowadzić zbiórkę świąteczną w mieście. Siostra Elise z jej miłym usposobieniem odniosła wielki sukces, zebrała dużo pieniędzy, ale też dostała pewne towary ze sklepów, wszystko nadające się do użytku. Wtedy nastał czas wielkich przygotowań. W dniu 23 grudnia o godzinie 5 po południu odbyło się rozdawanie podarunków świątecznych. Z domu sióstr przeniesiono fisharmonię – najpierw do szpitala, a następnie na każdy oddział. Choinki lśniły swymi światełkami, po pieśni, którą zaśpiewały siostry, superintendent wygłosił mowę bożonarodzeniową do chorych. Wszystko było bardzo podniosłe. Chorzy szlochali ze wzruszenia.

W roku 1894 został otwarty miejski szpital w Bielsku. Bielszczanie – mieszkańcy miasta fabrycznego – zdali sobie sprawę, że szpital jest im bardzo pilnie potrzebny. Cieszyn musiał oddać pewną liczbę swoich sióstr, choć nie było tu żadnego nadmiaru. Na ich czele, jako pierwsza siostra przełożona, stanęła Hermine Ploch.

Drugim zadaniem, jakie postawił przed sobą superintendent zakładając cieszyński szpital, było stworzenie alumnatu [internatu] dla ewangelickich dziewcząt, które przyjeżdżały z zagranicy [spoza Śląska Austriackiego], aby nauczyć się języka niemieckiego. Superintendent poczuł się zmuszony myśleć o wybudowaniu kolejnego domu i tak powstał piękny, wielki budynek (przy placu, który był wówczas zwany placem Rudolfa [obecnie plac Wolności 3]). Doszła do tego jeszcze jedna siostra i jedna nauczycielka, które pomagały dziewczętom w ich zadaniach. Języki – [oprócz niemieckiego] angielski, francuski i lekcje pianina – tego uczyły się dziewczęta w alumnacie. Poza nimi były zajęcia z gospodarstwa domowego, czego chcieli rodzice, by się ich córki nauczyły. Liczba uczennic rosła szybko z roku na rok aż do 80 i nawet więcej. Do alumnatu dołączono również ewangelicki sierociniec dla dziewcząt.

W 1902 roku nowy pawilon chirurgiczny był gotowy do zagospodarowania i otrzymał nazwę Pawilonu Hrabiego Voß-Dölzig. Hrabia Voß przekazał superintendentowi największą darowiznę, aby budynek został nazwany jego imieniem. Dzisiaj nazywa się go pawilonem II. Budynek ten kosztował dużo pieniędzy, te różne drogie aparaty, nowe instrumentarium, miał być aseptyczny, a pawilon I. septyczny. Krótko mówiąc, powstało duże zadłużenie, tak że superintendent nie mógł wszystkiego spłacić. Był w ostatnich latach coraz bardziej schorowany i nie mógł już odbywać swych podróży kwestarskich. Zapotrzebowanie chirurgiczne było bardzo duże. W tym czasie został również wybudowany oddział dyfterytu i szkarlatyny (obecnie pawilon VIII). Budowa pawilonu II. była powodem, dla którego szpital cieszyński musiał przejść pod zarząd krajowy [Śląska Austriackiego] i w ten sposób straciłyśmy też nasz dom macierzysty [jako instytucję] w Cieszynie.

Ówczesną siostrą przełożoną była Ella Meißner. W 1903 roku siedziba domu sióstr została przeniesiona do Bielska, na ulicę Kohlengasse nr 20 [obecnie Władysława Orkana], do budynku parafialnego. Kilka starszych sióstr wówczas odeszło. Otrzymałam wtedy kierownictwo w Cieszynie jako siostra przełożona i pracowałam tam do 1937 roku. Siostra przełożona Ella Meißner starała się, by pobyt na Kohlengasse nr 20 nie był zbyt długi, gdy okazało się, że dom ten jest nieodpowiedni dla sióstr, gdyż było tam ciemno i wilgotno. Stan zdrowia superintendenta się poprawił i wykorzystał to, by odbyć jeszcze jedną podróż, której celem była zbiórka pieniędzy, tym razem jednak w towarzystwie siostry przełożonej. Zebrano pieniądze na budowę nowego domu sióstr. Znalazła się też odpowiednia działka i natychmiast przystąpiono do budowy naszego domu sióstr na przy ulicy Parkstraße 9 [obecnie ul. Listopadowa 31] w Bielsku. Z wielką radością dom ten został oddany do użytku 17 grudnia 1905 roku. Był to wówczas 13 rok naszej działalności pielęgniarskiej.(Rękopis z 1941 roku, Archiwum Ewangelickiego Towarzystwa Diakonii, Berlin-Zehlendorf; przekład: Łukasz Barański)

Wspomnienia przełożonej Anny Freyhub (2. część)

Wspomnienia przełożonej
Anny Freyhub
(2. część)